فرق عارف و صوفی و…

آري ! شیخ فریدون عطار نیشابوری در مقدمة کتاب خود در باره مقام عارفان بالله چنین می گوید : …. « چون از قرآن واحاديث گذشتی هيچ سخن بالاتراز سخن مشايخ طريقت نيست (رحمه الله عليهم ) – که سخن ايشان نتيجه ثمره حفظ وقال است واز عيان است نه از بيان است واز اسرار است نه از تکرار است واز علم لَدُنی است نه از علم کَسبیِ است واز جوشيدن است نه از کوشيدن است و از عالم اَدَبنِی ربّی است نه از عالم عَلمَنی ابی است . که ايشان ورثه انبياءاند. (صلوات الله عليهم اجمعين ) وبدان که اولياء مختلف اند : بعضی اهل معرفت اند و بعضی اهل معاملت اند وبعضی اهل محبت اند وبعضی اهل توحيد اند وبعضی همه اند و بعضی به صفتی اند وبعضی دون صفتی وبعضی بی صفت اند و… ،كقوله تعالی :وَ کُلاًّ نَقُصُّ عَلَيْکَ مِنْ أَنْباءِ الرُّسُلِ ما نُثَبِّتُ بِهِ فُؤادَکَ … ، ما ای محمد قصه گذشتگان با تو می گوئيم تا دل بدان آرام گيرد وقوی گردد . و ديگر اينکه چون سخن ايشان شرح احاديث وقرآن ديدم : خود را بدين شغل در افکندم تا اگر ازايشان نيستم خود را به ايشان تشبه کرده باشم که من تشبه بقوم فهو منهم جنانک – جنيد رحمه الله عليه گفت که مدعيان را نيکو داريد که ايشان محقق نمايند وپای ايشان را بوسه دهيد که اگر همتی بلند نداشتندی به چيز ديگری دعوی کردندی .
آری ! چون جماعتی از دوستان مؤمن و دوست دار اهل بیت علیهم السلام را رغبتی تمام ديدم به مطالعة سخن اين قوم و مرا نيز ميلی عظيم دست داد به مطالعه حال ايشان در حالی که سخن بسيار بود بنحوی که اگر همه را جمع می کردم سخن به درازا می کشید .
اینک به مناسبت سئوالات بی شمارعزیزان بازدیدکننده وب سایت حقیر که مایلند مراحل سیر سلوک الی الله را طی و به مقامات عرفانی برسند، لازم دانستم بدواً تعاريف زاهد و عابد وعارف وصوفی، در کلام مشايخ و عرفای بزرگ شيعی مفيد وسودمند بوده، یاد آور شوم .
شيخ نجم الدين کبری در رسالة موت اختياری می گويد : طرق الی الله تعالی با همه کثرت آن در سه نوع محصور است : يکی طرق ارباب معاملات به کثرت صوم وصلاه وتلاوت قرآن وحج وجهاد وغيرآن ها از اعمال ظاهری ، اين طريق اخيار است .
ديگر طريق اصحاب مجاهدت ورياضيات به تبديل اخلاق وتزکيه نفس وتصفيه قلب وتحليه روح وسعی در آن چه به عمارت باطن تعلق دارد، اين طريق ابرار است .
ديگر طريق سائرين الی الله وطائرين بالله، اين طريق نظار است .
اين نظار عارفان با لله اند : شيخ بزرگوار ابن سينا در فصل دوم نمط اشارات دراين باره می فرمايد :
تعريف زاهد : آن که از متاع وطيبات دنيا رو گردانيده مخصوص به اسم زاهد است .
تعريف عابد: آن که برنفل (نافله ) عبادت از قيام وصيام ومانند آن ها مواظب است مخصوص به اسم عابد است .
تعريف عارف : آن که فکر خود را به قدس جبروت منصرف گردانيده است که شروق نور حق را در سر خود مستديم است عارف است .
ابوعبدالله تروغبدی که از مشايخ وزُهاد طوس متوفی به سنه خمسين وثلثماته است پرسيدند که : صوفی که بود وزاهد که ؟ گفت : الصوفی به ربه و الزاهد به نفسه .ونقل است که شيخ جعفر خلدی (ره) يکروز پيامبرصلی الله عليه واله را در خواب ديد گفت : تصوف چيست ؟ گفت : ترک دعوی وپنهان داشتن معنی . و از او پرسيد ند که تصوف چيست ؟ گفت : حالتی که در او ظاهر شود عين ربوبيت ومضمحل گردد عين عبوديت وبيرون آمدن از بشريت ونظر کردن به خدای تعالی به کليت . ابو منصور عبد القادر بغدادی (متوفی 429 هـ – ق ) بر حسب حروف ابجد با توجه به تأليفات بزرگان صوفيه در حدود يک هزار تعريف در بارة تصوف و صوفيه و نظريه آنان را جمع آورده است . و در نسخه ای خواندم که می گفت : صوفی به حبس نفس می پردازد وعارف به تزکيه نفس و فرق است بين آن ها و تشخيص اين دو از هم برجوانان و مؤمنين و پيروان اسلام ناب محمدی( ص)، و پیروان ولايت علی ابن ابيطالب (ع ) ضروری است تا در دام صوفيان بدعت گذار وفريبکار گرفتار نشوند .
‹ زيرا از قول مشايخ كبار مروي است كه اولياء خدا در ملت اسلام پيوسته سيصد كس موجود باشند و چهل تن را از ايشان مرتبه بلند تر باشد و هفت را از چهل بيشتر و يكي از هفت برتر و او قطب وقت باشد و حجة الحق علي الخلق و مدار جهان برذات اوباشد. چون يكي از اين ها متوفي گردد،از مرتبه دون او، يكي ار به مقام او نزديك تر باشد برجاي او نشانند تا پيوسته اين ترتيب برقرار بود و اسامي اولياء آن چه مسطور شده از هشتاد هزار گذشته و به صد و بيست و چهار هزار مانند نقطه نبوت خواهد رسيد و دكر تمامت اگر خيز حاصل شدي در اين مختصر نگنجيدي و خوانندگان را ملالت افزودي . چون ذكر سيصد وسيزده مانند انبياء مرسل كرده شد به آن اختصار كردم.
اما جماعتي كه در اين زمان برروي روزگار، خود را از مشايخ مي شمارند. اغلب چنان اند كه در حقشان توان گفت: التصوف في زماننا عبارة عن متابعة التيوس اللحيانيه و نقوية تانفوس الشهوانية و تحليق الرءوس الشيطانية و اقتباس العكوس الظلمانية و اقتناص الحظوظ الجسمانية و استعظام الاشباح الجثمانية و استعمال الالفاظ الخيلانيه و الرقص بالحركات الميلانيه و الانسلاخ من جميع الاخلاق الانسانية و مجانية العلوم الروحانية و مداومة الامور النفسانية و مشابهة الارزاق الدوانية و مخالفة الرسول في جميع الوظايف الايمانية .)تصوف در زمان ما عبارت است از تراشيدن ريش بجز چانه(ريش بزُي) و تقويت هواي نفس و تراشيدن نادرست سر و كسب عكس هاي مبتذل و شكار لذات جسماني و بزرگ نمائي و به كارگيري كلمات بدون فكرو پايكوبي توأم با خم و راست شدن، و بريدن از تمام صفات پاك انساني، و دوري گزيدن از علوم ديني و تداوم در هوا و هوس، پيوند دادن ميان روزي هاي پست، خلاصه در تمام وظايف محوله ايماني با پيامبر مخالفت كردن مي باشد.)
حق سبحانه و تعالي اهل دين و دولت ما را از شرّ زرق و فريب چنين قوم نگاه داراد و ايشان و ما را و همه مؤمنان را و مسلمانان را به بركت اولياي حقيقي به راه راست هدايت كناد و سعادت ابدي كرامت فرموده در دنيا و عقبي نيكبخت گرداناد. بمنه وجوده ! ›
ختم کلام این که چون فرق عارف و صوفی را دانستی و تمایل داری در این راه قدم نهی ،بدان که تزکیه نفس با ورود به مقامات اربعه و تهجد وفق موازین شرعیه آغاز راه است و وقتی قابلیت پیدا کردی مطمئن باش حق تعالی از طریق ائمه معصومین علیهم السلام استاد شایسته ای را در مسیر تو قرار خواهد داد. پس از هر راه دیگری که بخواهی میان بر بزنی چه بسا به فریب عارف نماها دچار شوی ،مواظب باش و هوشیار که راه دشواراست.
– سوره هود(11): آيه119.
– عنه (ع) :… مَن تَشبَّهَ بقَومٍ إلاّ أوْشَكَ أنْ يكونَ مِنهُم،امام على( ع) : …،كمتر كسى است كه خود را شبيه گروهى كند و سر انجام يكى از آنان نشود(،نهج البلاغة : الحكمة ٢٠٧).
-ر.ك: تذکره الاولياء – شيخ فريد الدين محمد عطار نيشابوری، مقدمة کتاب .
– هزار ويک کلمه،آيت الله حسن حسن زاده آملي، جلد 2 ،ص 417 و 418 .
– طبقات صوفيه، تقريرات خواجه عبد الله انصاري (قرن 4و5) : ص 550
– تذکره اولالياء ، ص 238
– نفحات الانس من حضرت القدس، مولاناعبد الرحمن احمد جامی، ص 15
– به کتاب از کوی صوفيان تا حضور عارفان نوشته سيد تقی واحدی صالح عليشاه سال 1375 رجوع شود.
-تاريخ گريده، حمد الله مستوفي، صص 678-679 .ترجمه به فارسي: سيد پرويز موسوي-براي پي بردن به حقيقت مدعيان تصوف در عصرحاضر، به کتاب از کوی صوفيان تا حضور عارفان نوشته سيد تقی واحدی صالح عليشاه چاپ سال 1375 رجوع شود.